Qeybtani waxay ka kooban tahay
Nabiga (csw) ka hor
Xukunka iyo Dawlad-nimada
Yaman
Xiira (Ciraaq)
Shaam
Maamulka Xijaaz
Maamulka Carab Inteeda Kale
Xaalada Siyaasadeed
Xaalada Diineed
Diinta Yahuuda
Diinta Nasaarada
Xaalada Diineed.
Muuqaal Guud oo Ku Saabsan Carabta
Nabiga (scw) Kahor
Taariikh-yahannadu sida ay isku waafaqsan yihiin qarniga lixaad iyo kan todobaad ee Ciise dabadii waxay ahaayeen quruunta aadanuhu soo maray kuwii ugu xumaa ee garaadka iyo garashada dadku ugu hoosaysey(1). Ma jirin wax horumar ah oo laga sameeyay xagga farsamada iyo wax soosaarka, mana jirin nolol iyo dhaqaale fiican, mana jirin wax maamul ah caddaalad ku dhisan mana jirin dulmiga iyo liidnimada ummadda dhinac walba kaga habsatay meel loola ciirsado.
Dadku waxay u kala qaybsanaayeen madax ama boqorro kalli-taliyaal ah, wax distuur ah oo qaban karana uusan jirin dadka kasareeya qaarkood laga aaminsan yahay in dhiig ilaah jirkooda ku soconayo iyo dad wayne dulmiga iyo xaqdarradu dhinac walba kaga habsatey cid ay ula ciirsadaan ama ula cararaanna aysan jirin, lamida beer wax soo saarta waxa ay soo saartana usoo gudbisa madaxda oo markaa ay u adeegsadaan kibirkooda iyo qooqooda.
Hadaba si aan u fahano Nabiga (scw) kahor xaaladda jirtay, waxaan u baahanay inaan dulmar ku samayno muuqaalka guud ee nolosha sida: Siyaasadda, Diinta, iyo Akhlaaq-da Carabta iyo ummadaha kale ee ku hareeraysan intaba.
Maamullada ka jiray dhulka carabtu markii Nabiga (scw) lasoo diray waxay ahaayeen laba nooc, nooc u dhisan hab dawladeed oo ay ka taliyaan boqorro taaj madaxa loo saaro iyo nooc ah kaaba-qabiillada iyo madaxda lafaha usrooyinka oo haysta dhamaan waxa awood ah ee boqorku haysto qabiilkooda dhexdiisa. Qaybta hore ee u dhisan sida dawladaha waxaa ka dhisnaa dhulalka carabta afar maamul oo ka kala dhisnaa Yaman, Ceraaq (iraq), Shaam iyo Xijaaz (sucuudiga), taariikh-dooda oo koobana waa sidaan.
Yaman
Shacabkii ugu horeeyay ee carbeed ee lagu aqoonsaday dhulka yaman waxaa la oran qoomka reer Saba, waxaana laga helay taariikh-dooda oo faahfaahsan looxaan laga soo saaray godad la faagay sida muuqatana waxay ilbaxnimadoodu horu-kac wayn samaysay oo awoodoodu waynaatay oo dhulal badan isku kala bixiyeen muddo gaaraysa 11-qarni oo ka horaysa dhalashada Ciise, waxaan hadaba waqtigooda ku kala qaybin karnaa afar qaybood.
Dhismayaashii Ma’rib
Biyo-xireenkii Ma’rib
Joog: 16 mitir
Ballac: 60 mitir
Dherer: 620 mitir
Waxa uu biyaxireenkaasi waraabin jirey dhul baaxadiisu dhan tahay 9,600 hectares [Halkii Hecter waa 10,000 miter oo laba jibbaaran). Waxaa biyo xireenka burburiyey duufaankii Arim.
Akhri suurada Saba: Aayadaha 15-17
1): Qarniyadii gudbay ka hor sanadka 650-ka ee dhalashada Ciise horteed, waqtigaas boqorradooda waxaa lagu magacaabi jiray Makrabu-Saba waxaana magaalada madax u ahayd Sarwaax oo hadda burburkeedu yaallo meel maalin looga socdo dhinaca galbeed ee Ma’rab. Waqtigaas waxaa la sheegay inay reer Saba awood wayn yeesheen oo aad isu ballaariyeen ilaa ay gaareen heer ay ummaddo gumaystaan gudaha dhulalka Carabta iyo meelo ka baxsan intaba waqtigoodii ayuuna bilowday dhismaha biya-xireenka wayn ee loo yaqaan biya-xireenka Ma’rab oo magac wayn ku leh taariikh-da yamaneed.
2): Laga bilaabo sanadka 650-ka kahor dhalashada Ciise ilaa laga soo gaaro sanadka 115-ka kahor dhalashada Ciise, mudadaan waxay ka tageen magacii Makrabu-Saba waxaana loo aqoonsaday madaxwaynaha Maliku-Saba, waxayna magaala madax ka dhigteen Ma’rab waxaana burburkeedu yaallaa meel lixdan mayl u jirta Sanca dhinaceeda bari.
3): Muddada laga bilaabo sanadka 115-kii kahor dhalashada ciise ilaa laga soo gaaro 300-kii Ciise dabadii, muddadaas waxaa xukunkii reer Saba qabsaday qabiilada ximyar oo dumiyey waxayna caasimad ka dhigteen magaalada Ridaan waxaana ku bilowday hoos u dhac iyo burbur dawlado waawayn oo cariiryey iyo ganacsigoodii oo fashilmay darteed.
4): Muddada ka dambaysay sanadkii 300 ee Ciise dabadii ilaa Islaamku galay Yaman, Muddadaan waxaa yaman ka dhacay xasilooni darro iyo inqilaabyo hubaysan iyo dagaallo qabiil oo dhaawacay awoodoodii ilaa ay taasi sababtay inay madax bannaani doodii waayaan ilaa Romaniyiintu soo galeen dhulka yaman kadibna sanadka 340-ka amxaaradu qabsatay dhulka Yaman ayagoo taageero kahaysta Romanka ayna sii xukumayeen ilaa sanadkii 378-dii Ciise dabadii, sanadkaas ayaana Yaman iska cayriyeen Amxaarada laakiin waxaa dhacay in biya-xireenkii waynaa ee Ma’rab uu daldalooshamay kadibna uu dhacay daadka wayn ee qur’aanku sheegay wuxuuna ahaa dhacdo wayn oo keentay in magaalooyinkii isu badaleen lama dagaan oo shucuubtii kala carartay.
Sanadkii 523-dii ayuuna yuusuf du-nawaas Al-yahuudi qaaday duulaan ballaaran oo ka dhan ah dadka kiristaanka ah oo uu isku dayay inuu diintooda khasab kaga saaro oo yuhuudeeyo ayna diideen ilaa uu qoday godad dab lagu shiday oo dadka uu holacaas ku tuurayay mana uusan kala saarayn caruur, dumar iyo rag toona dadka uu dilayna waxaa lagu tilmaamay labaatan ilaa afartan kun, arrintaanina waxay sababtay inay ka caraysiiso Imbiraadoorka(2) wayn ee Room ilaa uu ku guubaabiyay Amxaarada oo u diyaariyay doonyaha dagaalka markaa Amxaaradu ay qabsadeen.
Yaman markii labaad sanadka 525 ayadoo uu hogaaminayo Aryaad kadibna waxaa gaadmo ku dilay Abraha oo la wareegay hogaankii Amxaarada Yaman waana ninkii intuu dhisay kaniisad wayn isku dayay inuu Kacbada dumiyo dadkana uu ku khasbo inay kaniisadiisa usoo xajiyaan sida inoo imaan doonta -Insha Allah- kadibna yamaniyiintu waxay kaalmo ka raadsadeen dawladda Furus (Persia) ilaa ay Amxaarada ka saareen dhulkooda sanadkii 575-tii laakiin waxay durba noqdeen mustacmarad hoostimaada Furus oo Kisraa(3) uu u soo diro hadba nin xukuma oo reer Furus ah sidaasayna ahaayeen ilaa Islaamku galay Yaman oo maamulihii ugu dambeeyay oo la oran jiray Baadaan uu islaamay sanadkii 638-dii.
Xiira (Ciraq)
Waxaa xukumi jiray ceraaq dawladda Furus lagasoo bilaabo markii uu dawladda ka dhigay reer Furus ninka loo yaqaan Qayruushka wayn waqtigaas oo ku aaddan sanadka 557 kahor dhalashada Ciise, mana jirin cid awooda inay la dagaalanto Furus ilaa uu kusoo duulay ninka loo yaqaan Al-iskandar Al-maqduuni oo markaa burburiyay Furus ayna u qaybsameen boqorro xunxuna waqtigaas ayaa qabiilooyin carbeed dageen ceraaq iyo jaziiradda furaat wayna sii joogeen ilaa markale reer Furus awoodoodii soo laabatay oo yimid Kisraa Ardashiir oo uu asaasay dawladda loo yaqaan Dawlatu-Saasaaniyah.
Markaas ayay ka dhisteen Ceraaq boqortooyo yar oo carbeed oo ayaga hoos timaada oo carabta reer miyiga ah u edbisa owood kalana aan lahayn sidoo kale inuu ka urursado ciidan uu kahorgeeyo Roomaaniyiinta oo loollan wayni ka dhexeeyay waligood. Mararka qaarkoodna Kisraa ayaa Ceraaq usoo diri jiray nin reer Furus ah oo u maamula markii carabka uu fahmi waayo, sidaas ayay Ceraaq ku jirtay ilaa uu Islaamku qabsaday oo reer Furus uu ka saaray ciidan uu hogaaminayo khaalid Ibn waliid.
Shaam
Shaam waa dhulka ay ku yaallaan wadamada maanta loo yaqaan suuriya, lubnaan, urdun iyo falastiin, hadaba waqtigii Carabtu ay Yaman ka qaxday daadkii kadib sidaan soo sheegnay ayaa dhulkaan waxaa soo galay qabiilooyin carbeed oo ka tirsan qabiilada Qudaaca isla-markaana ay dageen dhulkaan shaam kadibna Roomaaniyiinta ayaa isku duway oo waxay u dhiseen boqortooyo ay ku xukumaan carabta reer miyiga ah sidoo kale ay ka horgeeyaan dawlada reer Furus markay ciidan u baahdaan.
Waxaa hadaba dhulkaan Romanka u xukumi jiray qoys carbeed oo loo yaqaan Dajaacimah ilaa ay ka yimaadeen niman loo yaqaan Aala-qassaan oo ay dumiyeen boqortooyadii Dajaacimada waqtigoodana waxaa lagu qiyaasay bilowgii qarniga labaad ee ciise dabadi ilaa dhamaadkiisii kadibna Qaasaasinada ayaa xukumayay ilaa Islaamku ka galay dhulkaan oo muslimiintu dumiyeen dawladaan boqorradooda kii ugu dambeeyana uu Islaamka u hogaansamey khilaafadii Cumar.
Maamulka Xijaaz
Sidaan soo sheegnay makko waxaa xukumayay Ismaaciil iyo wiilashiisa ilaa ay kala wareegeen qabiilka Jurham oo ay Makko xukumayeen muddo dhan 21-qarni kadibna ay kala wareegeen qabiilka kale ee Khuzaaca ayaguna ay xukumayeen sadex qarni ilaa uu soo baxay ninka loo yaqaan Qusayi Ibn Kilaab oo ah awowga shanaad ee Nabiga (csw) markaa uu ku qabsaday Khuzaaca xukumka Makko ilaa uu ka qabsaday kadib markuu Khuzaaca dagaal la galay.
Hadaba markuu Qussayi la wareegay hogaanka Makko oo ahayd sanadkii 440-kii Ciise dabadi ayuu maamulka Makko si buuxda u galay gacanta Quraysh gaar ahaana Qussayi, markuu qabsaday wuxuu Quraysh u qaybiyay maamulka qabiil walba qaybtiisa wuuna badalay dhamaan wixii hore loo yaqaanay waxaan ka ahayn wixii uu diin u arko aan la badali karin kadibna wuxuu dhisay guriga loo yaqaan Daaru-nnadwa oo ka dhigan sida baarlamaan oo kale talada arrimaha waawayn lagu gooyo .
Qussayi wuxuu hogaamin jiray Daaru-nnadwa sidii madaxwayne sidoo kale wuxuu xiri jiray calanka dagaalka oo calan lama taagi jirin la’aantiis sidoo kale waxaa gaar u ahaa furaha Kacbada oo uusan albaabkeeda furi karin nin aan isaga ahayn isaga ayaana ka shaqayn jiray Kacbada iyo arrimaha Sanabada sidoo kale waxaa gaar u ahaa waraabinta xujayda oo ah in dadka xujayda ah loo dhigi jiray qabaallo waawayn oo biyo zamzam lagu qasay timir iyo zabiib looga buuxin jiray arintaan oo ay u arkeen sharaf wayn waxaa iska lahaa Qussayi sidoo kale waxaa gaar u ahaa marti galinta xujayda oo ayaduna sharaf wayn ka dhigan. Waxaa soo dhan Qussayi ayaa gacanta ku hayay taladiisa iyo xeerarka uu dajiyayna intuu noolaa iyo markuu dhintayba waxaa loo ilaalin jiray sidii diin oo kale.
Hadaba Makko iyo qabiilka Qureysheed inkastoo aysan ahayn dawlad wayn ama ciidan iyo dhaqaale wayn leh, hadana waxay ahayd saldhig diineed oo carabtoo dhan ay ku fiiriyaan il ka haybaysanaysa,waxkasta oo Makko lagu soo gooyo carabtu waxay u arkeen wax aan la khilaafi karin sidoo kale Makko waxay ahayd meesha carabtu ay xajka u yimaadaan sidaan soo marnay.
Sidaa darteed waxay noqotay magaalo ganacsi oo macna wayn ugu fadhida carabta inteeda kale waxay kala xukumi jireen khilaafaadka carabta dhex yimaada arrimahaas oo Makko u muujinaya sidii maamul dawladeed oo kale mana jirin shisheeye kor ka maamula sida maamulada carabta kale taasoo reer Makko ka dhigtay dad xor oo madaxbannaan oo qadarin wayn ku leh carabta dhexdeeda, sidaas ayaana Qureyshtu gacanta ugu hayeen ilaa Nabiga (csw) laga soo diray sida inoo imaan doonta –insha Allah-.
Maamulka Carab Inteeda Kale
Carabta inteeda kale oo ah dad xoolo dhaqato iyo beeraleey isugu jira wixii u dhaw maamulada aan soo sheegnay waxay raacsanaayeen maamulka u dhaw inkastoo ay ahayd raacsanaan iska magac kalliya ah wixii aan aan u dhawayna waxay ahaayeen dad xor ah oo madax bannaan hadaba waxaa jiray madax ay qabiiladu magacaabato oo kaabba-qabiilla ah qabiiladuna waxay ka dhignayd sidii dawlad yar ah oo ay hogaaminayso isu hiillinta ku dhisan ilma adeernimada iyo tolnimada sidoo kale nafaca laga helo wixii hanti ah oo cid kale laga furto.
Kaabba-qabiilku wuxuu qabiilkiisa ku dhex lahaa dhamaan wixii awooda oo uu leeyahay boqorka taajka leh qabiiladuna waxay ahayd mid raacsan talada odageeda col iyo nabad iyo dhib iyo dheef intaba aanna sina uga bixi karin talada odayga waxayna ahayeen kalligii taliyaal xadka dhaafay ilaa qaarkood marka uu xanaaqo kumannaan seefood la xanaaqayaan oo aan waydiinayn muxuu odaygu la carooday.
Hasa-ahaatee raadinta sharafta iyo magaca iyo tartarnka ka dhexeeya isaga iyo ilma adeeradii ayaa waxay ku kallifaysay inuu waxyaalo wanaag ah sameeyo sida deekhsi-nimada dulqaadka geesinimada ixsaan falka iyo waxyaalo lamida ilaa ay kasbadaan magac wayni gaar ahaan ay helaan amaanta gabyaaga oo ahaa raadyaha qabiilada.
Waxaa kale oo kaabba-qabiilku lahaa xuquuq kale oo u gaara waxaana kamid ahaa in markii dagaal la qaado haddii xoolo la furto lasiin jiray afarmeelood oo meel sidoo kale wixii dhexda inta lasii socdo lahelo oo hanti ah sidoo kale wixii uu gaar u tilmaanto sida shay qaali ah oo uu helo sidoo kale wixii qaybsami kari waaya isaga ayaa gaar u lahaa sidaas ayuuna gabyaagu ka yiri.
Xukunkaagu inuu nagu fulaa xiiso wayn mudane(4)
Mudanoow waxaan maal dhacnoo meesinka u jiidno
Afarmeel markii loo dhigo lagugu maamuus dheh
Waxaad maagto oo kula qurxoon waa mid kuu qoran dheh
Wixii marinka lagasii helana maalik adigaaw ah
Waxaan madax-katiris qaybsamayn waa mid kugu gaara ah.
Xaaladda Siyaasadeed
Haddaan soo sheegnay maamullada carbeed waxaa inoo haray inaan sheegno xaaladooda siyaasadeed sida ay ahayd. Waxayna ahayd run ahaantii mid aad u liidata gobollada xiga dawladaha Furus iyo Rom waxay ahayd xaaladooda siyaasadeed mid aad u liidata oo gacanta ugu jirta gumayste ka xoog badan waxaa dhici jirtay markii shisheeyuhu boqordhan u caroodo in loo soo diro laba nin oo soo hogaamiya hadduusan soo hogaansaminna ummaddaas oo dhan inta lagu soo duulo la rogo dadku dulligaas ayey ku jireen aan wax kusoo kordhayaa jirin, waxaa dusha kaga dhacayay noocyo xaqdarro, dil, cadaadin iyo bahdilid ah ayagoo aamusan waxna aana samayn karin xukunku waa kaligii talis xuquuqduna waa midaan laguu qirsanayn cid loo dacwoodo iyo meel loo cararana ma jirin.
Xaalada Diineed
Markii hore carabta badan keedu waxay rumeeyeen dacwadii Nabiga Alle ee Ismaaciil markuu ugu yeeray diintii Nabi Ibraahim (cs) waxayna haysteen tawxiidkii Nabi Ibraahiim la yimid sidaa darteed waxay caabudi jireen Alle oo kaliya oo ay diintiisa aaminsanaayeen ilaa quruumuhu dheeraadeen oo wixii la illaaway oo ay diintii kasoo hartay rumaysnaanta Alle iyo xoogaa muuqaaladii diinta ah.
Markaa ayaa waxaa yimid nin magaciisu la dhaho Camar Ibn luxayi oo ahaa kaabba-qabiilka Khuzaaca markii horana ahaa nin lagu bartay wanaag iyo deekhsinimo iyo cibaado ilaa dadku jeclaadeen hadalkiisa la dhagaystay ayagoo moodaya culumada aqoota leh, marka ninkaasi wuxuu safar ku tagay dhulka falastiin halkaas oo uu ku soo arkay reer shaam oo sanabo caabudaya arrintaas ayaa la qurux badnaatay wuxuuna mooday wax xaq ah sababtoo ah shaam waa dhulkii nabiyadu imaan jireen markaa wuxuu la yimid sanabka Hubal oo dhigay Kacbada gudaheeda uguna yeeray reer Makko shirkiga iyo Alle inay cibaadada cid kale la wadaajiyaan taas oo ay ka yeeleen kadibna wax yar lagama joogin in carabtii kale reer Makko ku raaceen illayn waa dadkii xaramka oo diinta yaqaanaye.
Sanabada mar hore lasameeyayna waxaa kamid ahaa Manaat oo yaallay xeebta badda kadibna waxaa la sameeyay Al-laat oo la dhigay daa’if kadibna Cuzaa oo la dhigay toga Nakhla, sadexdaan sanab ayaa ugu waawaynaa sanabadooda kadibna shirkigii waa faafay ilaa uu gaaray guri walba iyo tuulo walba ilaa qabiilo walba ay samaysteen sanab u gaara.
Waxaa kaloo la sheegay Camar Ibn luxay inuu lahaa shaydaan wax u sheegsheega markaa uu tusiyay meesha ay ku aasan yihiin samabadii qoomkii nabi Nuux (cs) markaa uu soo faagtay oo keenay Waddan, Suwaacan, Yaghuus, Yacuuq iyo Nasran markii xajka lagaaray ayuu qabiilo walba mid u dhiibay ilaa meelkasta laga buuxiyey sanabo la caabudayo, markii Nabigu (Scw) Makko furtay wuxuu Kacbada gudaheeda ka nadiifiyay 360 sanab oo la galiyay.
Sidaas ayaana shirkiga iyo cibaadada sanabadu waxay ku noqotay muuqaalka ugu wayn ee noloshooda ka muuqda waxayna lahaayeen caadaad iyo qaabab loo caabudo sanabka oo intooda badan uu dajiyay Camar Ibn Luxayyi waxayna markii hore u arkayeen waxa Camar Ibn Luxayi uu keenay bidco wanaagsan oo aan baddalayn diintii nabi Ibraahiim. Waxaana kamid ahaa inay sanabada hareerohooda ganoodsandaan iyo inay magan-galaan oo baryaan oo u qayshadaan waqtiyada dhibku qabsado oo ku dul dawaafaan ayagoo aaminsan inay u shafeeco qaadayso Alle agtiisa oo wax ka tarayso waxa ay doonayaan.
Inay ugu dhawaadaan gawrac iyo xoolo magacooda lagu gawracayo sidoo kale in sanabka lagu khaas yeelo wax kamida cunadooda cabbitaankooda beerahooda xoolahooda nool hadba sidii ay ula muuqato waxayna lahaayeen sababo badan oo waxyaalahaan qiil looga dhigto marka samaynayo. Inay nidarka ka galaan oo magacooda ku dhaartaan oo magacooda wax ku qaybsadaan iyo inay sanabka isu duleeyaan kana cabsadaan ayagoo aaminsan inuu leeyahay awood ilaah oo ayaga ka adag.
Sidoo kale waxay rumaysan jireen xidiga-sheegyada iyo curaafiinta iyo faalalowyada iyo kaahinada, kaahinkuna waa nin sheeganaya inuu qaybka qarsoon ogyahay iyo waxa imaandoona curaafkuna waa nin sheeganaya inuu ogyahay siraha sida waxa dhuma meesha ay yaallaan faalalowguna waa nin dhulka xarxariiqa xidiga sheeguna waa nin sheeganaya marka roobku da’ayo iyo waxyaala lamida.
Kaahinada qaarkood waxay sheegan jireen inay leeyihiin Jinni lashaqeeya oo akhbaarta u keena,sidoo kale waxay baasaysan jireen maalmaha qaarkood xawaayaanada qaarkood cudurada guryaha qaarkood dumarka qaarkood oo ay leeyihiin waa wax saancaddo ku jirto markay safar aadayaan ama dan leeyihiina waxay duulinayaan shimbirka ama ugaarta ayay didinayaan hadday dhinaca bidix aaddo waxay oranayaan waa shar oo dantii waa ka laabanayaan.
Sidoo kale waxaa jiray waxyaalo ka haray diintii Nabi Ibraahiim kulligeedna kama aysan tagin sida gudashada xajka iyo ilaalinta bilaha xurmada leh oo runtii ahaa raxmad ay ku kala nastaan dagaallada dhacana la joojiyo. Diintaani hadaba waa diinta shirkiga ee jaahiliga waxaa kaloo jira diimaha ahlu-kitaabka qaarkood oo carabta soo galay waxaana kamida.
Diinta Yuhuudda
Markii Roomaanku qabsaday Falastiin qaar kamida yuhuudii dhulkaa ku noolaa ayaa usoo qaxay dhulalka carabta ilaa ay soo dageen madiino iyo khaybar waxaana kamid ahaa lafaha Qurayda bani nadiir banuu qaynuqaac iyo kuwa kale ayadoo dad carabta ladagaan ahi ay diintooda qaateen.
Sidoo kale waxay gashay Yaman ayadoo duu-nawaas oo Yaman ka talinayay uu khaybar yimid uuna ka kaxaystay labo xaakhaam oo Yuhuuda oo geeyay Yaman wiilkiisuna uu isku dayay inuu dadka ku khasbo Yuhuudnimada sidaan soo marnay. Hasa-ahaatee diintaani waxay ahayd diin baddalantay oo khuraafaad kalliyihi kasoo haray oo markaa xaakhaamadu sheegtaan inay awliyo yihiin iyo inay dadka qalbigiisa iyo waxaan bishimihiisa soo marin sheegtaan inay ogyihiin khuraafo iyo sixir.
Diinta Nasaarada
Waxay dhulalka carbeed kusoo gashay qabsashadii Amxaarada iyo Roomaanku qabsadeen Yaman sidoo kale qabiilooyinka carbeed ee la dariska ah dhulalka Roomaanku dagaan ayadoo dadka faafiya kiristaanka ay jaziiradoo dhan dhex mareen waqtigaan waqti ku dhawna waxaa kasoo baxay najraan nin karaamaad badan laga arkay oo la oran jiray Faymiyuun oo markaa reer najraan ay diintiisa nasaarada qaateen. Hasa-ahaatee carabta diintaan haystaa waxay ka ahayd sheegasho ee maysan u haysan si wanaagsan. Sidoo kale waxaa jiray diimo kale sida: mujuusiyada iyo saabi’iyada laakiinse carabta waa ku yaraayeen.
Xaalada Diineed
Diinahaan aan soo sheegnay waa kuwii carabtu haysatay markii Islaamku yimid hasayeeshee ma jirin cid ku dhaqanta diimahaan sidaa darteed macaasida iyo dhaqan xumadu waxay ahayd wax meel walba ku faafsan. Dadka loo yaqaan culumada diinta ee Yuhuudu waxay isu badaleen saaxiro iyo kuwa sheeganaya inay qaybka ogyihiin iyo xoolo raadin xattaa hadday diintu dhunto. Nasaaraduna waxay noqotay diin wathani ah oo aan la fahmiba karin waxay keeneen isku khaldid Alle iyo khalqigiisa ka dhaxaysa oo aan la fahmi karin mana lahayn dareen dhaba oo ay ku lahayd carabta diintaan sheegata.
Faahaafhin:
Fiiri (Maadaa khasira caalamu bi inxidaadil muslimiin Abuu Ac-laa Al-mowduudi) safxada 47
Imbiraadooriyad waa dawlad wayn (empire) oo gumaysata shucuub aad u badan.
Kisraa waa ninkastoo madaxwayne ka noqda Furus (Persia)
Tixdan gaaban waxaa turjumay Abdirizak Musanaf (qoraha taariikhdanhttps://abdifitahhassanrooble.websites.co.in
